Sarah Roberts

Fe wnaethon ni ddal i fyny â Sarah Roberts, sydd ag un gwaith celf yn Arddangosfa Agored Tŷ Pawb o’r enw ‘Lamina (Lockdown Papers)’, a gofyn ychydig o gwestiynau iddi…

• O ble rydych chi’n dod?

Rwy’n dod o bentref bach o’r enw Tywyn yn wreiddiol, rydym wedi ein lleoli ar gyrion Parc Cenedlaethol Eryri, yn llythrennol fe wnaethon nhw dorri lletem fach allan ar y map, gyda ni ynddo, efallai i adael i ni gael meysydd carafanau ac estyniadau rhyfedd rwy’n dyfalu J.  Credaf fod hyn wedi cychwyn fy niddordeb gydag arwynebau, y gwelededd eithafol hwn o fater a gewch pan fydd pethau’n cael eu gwneud yn chwithig yn erbyn tirweddau epig.  Ar hyn o bryd rwy’n byw ac yn gweithio rhwng Leeds, yng Ngorllewin Swydd Efrog a Bryncrug – (pentref llai fyth yng Ngwynedd, 5 munud o’m tref enedigol ac sy’n rhan o’r Parc Cenedlaethol.)  Mae bod yn Gymraes yn bendant yn rhan bwysig o’m hunaniaeth a’m harfer, a choeliwch rywun sydd heb fod adref i’r famwlad ers misoedd, mae hiraeth yn reality.

• Ers faint ydych chi wedi bod yn arlunydd?

Ddim yn hir! Rwy’n disgrifio fy hun fel babi celf hŷn, deuthum i’r gêm yn hwyr yn 29 oed – ac rwy’n golygu’r gêm gyfan, dyna pryd y gwnes fy ngradd sylfaen. Doedd celf ddim hyd yn oed ar fy radar cyn 2009. Wrth dyfu i fyny, roedd yr oriel gelf agosaf yn dipyn o ymdrech i ffwrdd a thu hwnt i’m diddordeb uniongyrchol.  Dywedwyd wrthyf am wneud Ffrangeg yn hytrach na chelf yn yr ysgol am ‘A’ haws, ac fel un yn ei harddegau roedd gennyf fwy o ddiddordeb mewn seidr na Cézanne.

Fodd bynnag, roedd diddordeb yn cynyddu. Roeddwn i’n arfer gwneud llawer o luniau fel plentyn, roeddwn wrth fy modd yn copïo pethau, ac roedd gen i obsesiwn â chasglu creigiau, cregyn, cofroddion ac ati o’r siopau ac arcedau punt lleol.  Byddwn yn eu cydosod mewn sypiau wedi’u curadu o amgylch y tŷ, ac roedd y ffenestri llenni net ar y prom gyda’r cychod mewn poteli, adeiladwaith cregyn a ffigurynnau Royal Doulton fel mintys y gath.  Mae gen i dal atyniad at ffenestri glan môr.  Pan oeddwn i’n byw yn Llundain, byddwn i’n gwneud pererindodau i’r arfordir ac yn dogfennu’r orielau llenni net gorau yn ofalus.

Doeddwn i ddim wir wedi gweld llawer o sioeau fel oedolyn chwaith cyn dechrau fy astudiaethau.  Yna, dechreuais ymddiddori’n eithaf brwd mewn ffotograffiaeth yn fy ugeiniau, ac yna cefais foment ryfedd yn Efrog Newydd gyda’m ffrind Anna. Gwelsom adolygiad William Eggleston, ac aethom i feirniadaeth a oedd yn digwydd yn y Whitney Biennial.  Penderfynais yn y fan a’r lle i wneud cais i’r ysgol gelf yn 29 oed, rhoi’r gorau i’m swydd a symud i Lundain i astudio yn Chelsea.

Rwy’n credu bod dod mewn i’r maes yn hwyr yn anhygoel, nid oedd disgwyliad, ac roedd popeth yn newydd ac yn chwalu’r meddwl. Rwy’n credu bod yr holl bethau eraill a wnes i gyrraedd yma wedi cyfrif, o’r TGAU Ffrangeg i’r BA Cymdeithaseg i flynyddoedd yn gweithio mewn ysgolion a cholegau – fe gyrhaeddais y lle iawn ar yr adeg iawn o ganlyniad i’m holl gamau mewn bywyd.

Felly graddiais yn 2014 ac rwyf wedi bod yn ymarfer byth ers hynny. Cyn y pandemig, roeddwn i’n gwneud gosodiadau safle-benodol mewn mannau celf ac orielau, o fannau dan arweiniad artistiaid [gan gynnwys y mannau gwych yng Nghymru PERICLO yn Wrecsam, ARCADE yng Nghaerdydd] ac weithiau mewn mannau mwy ffurfiol fel Laure Genillard, Llundain ac Oriel Vitrine, Basel neu oriel Whitechapel [ar gyfer y London Open].  I fod yn onest, fe ddechreuais fynd i’r arfer o wneud cais am fwy o breswylfeydd i ysgwyd fy ymarfer ac yna digwyddodd COVID!  Fi roddodd hud drwg ar bethau! Un diwrnod, dros yr enfys.

• Sut mae’r Cyfnod Clo wedi effeithio ar y ffordd rydych chi’n gweithio?

Pan ddechreuodd y cyfnod clo, doeddwn i ddim yn teimlo fel gwneud unrhyw beth o gwbl –mewn gwirionedd rwyf yn dal i fod hanner ffordd drwy ddarn gosod o’r enw ‘Addewid Glas’ sydd bellach yn ddiangen heb unrhyw arddangosfa i fynd iddi [ond fe WNAF i ddod o hyd i gartref iddo pan fydd pethau’n fwy diogel]. Roedd y syniad o roi pobl mewn perygl o fynd i’r stiwdio i orffen gwaith celf heb unman i fynd yn ymddangos yn wallgof, felly wnes i ddim mynd i’r stiwdio ac yn hytrach creu gweithle gartref.  Yn wir, fe wnes i lwythi o DIY, roedd yn teimlo’n dda iawn i fod yn gwneud pethau a oedd yn teimlo’n ddefnyddiol ac yn barhaol.

Pan wnes i wneud lle ar gyfer stiwdio gartref, roedd cyfyngiadau ymarferol yn codi o ran gwneud gwaith [diffyg lle, gallu taflu deunyddiau o gwmpas yn rhwydd] ond roeddwn hefyd yn teimlo fy mod yn cael fy nal yn ôl gan rywbeth arall. Rwyf wedi bod mewn perthynas gasineb a chariad rhyfedd ers tro byd â’m harfer o ddefnyddio cymaint o ddeunyddiau. Gallaf fel arfer gyfiawnhau hyn os yw’r gwaith yn cael ei arddangos.  Felly roedd y syniad o wneud ‘pethau’ dim ond er mwyn eu gwneud yn teimlo braidd yn rhyfedd mewn cyfnod o argyfwng.  Ond ar ochr arall y geiniog – roedd peidio â gwneud dim yn gwneud i mi deimlo’n ddrwg ac yn rhwystredig.

Yna daeth y Matthew Burrows anhygoel a’i #Artists Support Pledge, sy’n achubiaeth i artistiaid drwy Instagram.  Nid yn unig y rhoddodd hyn lwyfan i mi werthu rhywfaint o waith, rhoddodd reswm da iawn i mi wneud rhai.  Dechreuais wneud collage bob ychydig ddyddiau gyda thestun cyfatebol – roedd yn teimlo’n anhygoel cael rhywbeth i weithio tuag ato a chael fy nghysylltu unwaith eto â’r rhwydwaith ehangach yr oeddwn yn ei fethu.

Mae sioeau rhithwir hefyd yn wych ar gyfer fy nghadw’n gall, fel Tŷ Pawb Agored, gan roi cyfle i artistiaid gysylltu â chynulleidfa tra bod mannau ffisegol ar gau, ac yn rhoi cyfle i ni barhau i gael ein gweld.

Rwy’n credu bod y normal newydd wedi fy newid ychydig, fe’m gorfodwyd i ardaloedd nad oeddwn yn hyderus ynddynt – rwy’n ysgrifennu bob dydd, yn rhoi cynnig ar dechnegau newydd ac yn canolbwyntio ar drosi fy arfer gystal ag y gallaf – weithiau gall fod yn dda cael fy ysgwyd – rwyf wir yn methu gwneud gosodiadau ac nid wyf yn gweld y cariad hwnnw’n marw mor hawdd – alla i ddim aros i ddychwelyd ato, dyna sut rwy’n mynegi’n naturiol.

• Ble ydych chi’n cael y pleser mwyaf yn eich gwaith?

Mae fy ymarfer yn canolbwyntio ar unioned arwynebau’r byd – o garpedi casino i gromlin cefn neu ymyl clogwyn – mae unrhyw beth yn sialens.  Beth sydd ddim i’w garu.  Mae gen i OBSESIWN â thirwedd, pensaernïaeth, a’r nifer fawr o wrthrychau rydym yn treulio ein bywydau yn llywio, casglu, gwneud a gwneud synnwyr ohonynt fel bodau.  A’r pwynt o ddiddordeb i mi yw’r holl bethau cynhenid, o wneud ‘synnwyr’ o bethau o ran eu cyffyrdd a’u gwirioneddau.  Rydym yn byw mewn byd o realiti hyper lle mae pawb fel pe baent yn parhau i siarad am bopeth yn diflannu – ond y ffordd rwy’n ei weld yw rydym yn cael ein cyfarch yn gyson gan fwy a mwy o luosogrwydd o BETHAU. 

Fel gwneuthurwr, ac yn ferch i gasglwr, rydw i â pherthynas o gasineb a chariad â materoliaeth, mae gennyf obsesiwn â chasglu a defnyddio deunyddiau ond hefyd rwy’n arswydo am effaith casglu, o ychwanegu at y pentwr o bethau na ellir eu dadwneud. Rwy’n cyfaddef i fod yn wneuthurwr jync materol, sy’n byw yn oes yr Anthroposin.

Mae ymchwil yn amgylchfyd o bleser llwyr – gan chwilio am flasusrwydd materol yn y diwrnod arferol. Byddwn fel arfer yn gwneud teithiau ymchwil fel pererindodau i leoedd o ddiddordeb materol arbennig, mae pob lle yn darparu palet a gosodiad sy’n deillio o hynny, rwyf wedi bod yn  Torremolinos, Hong Kong, Borth yng Ngogledd Cymru, hen safle’r Mwynglawdd yn Wrecsam, casino yn Reno i enwi ond ychydig. 

Yr oeddwn i fod i fynd i Dubai ac Abu Dhabi ym mis Mawrth ac yr oeddwn mor gyffrous am y realiti hwn yr oeddwn ar fin ei flasu fel paled i weithio ag o. Ond cafodd hynny ei newid yn gyflym wrth gwrs, ac nid yw unrhyw fath o drochi mewn llefydd a mannau ‘eraill’ mor hawdd hyd yn oed yn awr, fisoedd yn ddiweddarach.

Felly, rwy’n troi at hen ffotograffau o archifau bocs cardbord fy niweddar Fam, ac yn pori drwy’r llu o lyfrau addurno mewnol, cylchgronau DIY a chanllawiau Reader’s Digest i ryfeddodau naturiol yr wyf wedi bod yn eu casglu am y deng mlynedd diwethaf o werthiannau cist car a siopau ail-law.  I fod yn onest, mae’r ‘normal newydd’ yn gwneud cymaint o bethau’n estron fel bod hynny ynddo’i hun yn ddiddorol hefyd – mae’r syniad ein bod i gyd yn arfer mynd i mewn i giwbiclau dillad a chwysu dros y siwmperi yn y Zara lleol yn beth gwallgof, ond rwy’n dal i gnoi cil ar hynny i gyd.

• Pa argraff ydych chi am i’ch gwaith ei wneud ar gynulleidfaoedd?

Mae grym cysylltiadau gweledol yn wallgof. Rwy’n hoffi’r syniad bod y gwaith yn rhoi lle i hel atgofion, gan ganiatáu i gynulleidfaoedd wneud eu cysylltiadau eu hunain tra’n eu gwreiddio mewn realiti materol newydd.

Mae gweadau, lliwiau, ffurfiau adnabyddadwy i gyd yn wrthdrawiadau i wneud yr ailwneuthuriadau annaturiol hyn sy’n fannau hanfodol i ni fyfyrio ar eu materoliaeth, i ddod i’n casgliadau ein hunain ac i fyfyrio ar y gormodedd o ddeunyddiau a gymerwn yn ganiataol a rhesymoli yn ein hamgylcheddau adeiledig ac yr ydym wedi rhoi’r gorau i’w gweld.